Stjepan Stevan Filipović obješen je 22. maja 1942. godine, u 11 sati, na pijaci, u Valjevu.
Rođen u Opuzenu 27. januara 1916. godine, bio je partizanski komandant i politički komesar i tokom Drugog svjetskog rata pripadnik NOV i POJ. Zbog izuzetne hrabrosti za narodnog heroja Stevo Filipović proglašen je 14. decembra 1949. godine.
Kršten kao Stjepan, a drugovi u Srbiji prekrstili su ga u Stevan, ili Stevo Kolubarac.
Stjepan Stevan Filipović izdat je u decembru 1941. Nije poznato ko ga je izdao. Njega i još dvojicu zarobili su četnici. Kad je počelo mučenje njegovog kurira, rekao je: Ja sam taj Stevo Kolubarac!
Onda su u Šapcu i njega mučili, natenane. Pa kad nisu ništa izvukli, predali su ga školovanim majstorima, gestapovcima, na intenzivno saslušavanje, kako su to fašisti službeno nazivali. I oni ga mučiše koji mjesec, da otkrije saradnike, veze, planove...
Na kraju preko njegovog dosijea glavni gestapovac crvenom olovkom (postoji faksimil) napisao je: Nemoguć slučaj.
Na smrt vješanjem osuđen je početkom maja. U zatvoru, potom, govorio je drugovima: “Nemojte se ničemu nadati. Ovdje neće zalutati dobro. Budite hrabri kad vas budu strijeljali. Nemojte pokazati da naša smrt znači njihovu pobjedu!"
Dan pred vješanje pitali su ga za posljednju želju. Njegova želja ne liči na neku koja bi se očekivala od nekog heroja iz filmova i legendi. Poželio je porciju pasulja.
Sutradan sproveden je na vješanje ulicama Valjeva, od zatvora do pijace. Pod vješalima, prije nego mu se izvuče klupa ispod nogu, imao je pravo na sveštenika, cigaretu i da kaže ako šta ima.
Prema svjedočenju naroda kazao je šta ima:
“Nemojte samo gledati, ubijte gadove! Vadite zarđale puške! Ako budete samo posmatrali, gadovi će nas jednog po jednog ubijati! Dolje Hitler! Dolje fašizam! Živio SSSR! Živjela Crvena armija!"
Podignutih pesnica vikao je “Živjela Komunistička partija Jugoslavije! Proleteri svih zemalja, ujedinite se!"
Zapisano je da je na pijaci bilo oko tri hiljade ljudi. I djeca su iz škola dovedena. Među tom djecom bio je i čuveni srpski operski pjevač Miroslav Čangalović.
"Ja sam u smrti Steve Filipovića zapravo vidio - pobjedu života. On je već tad u času smrti svoje izrastao pred ljudima u nešto što literatura može da opiše ili da ne opiše", rekao je u jednom intervjuu Čangalović.
Ubrzo, i sam kao valjevski skojevac, Čangalović biva osuđen na smrt, ali je uspio da izbjegne najtežu kaznu.
Čangalović je rođen u Glamoču, odakle je kasnije odselio u Valjevo. Odrastao je kao siroče - majka Anastasija mu je umrla dok ga je rađala, a otac Mihajlo je umro kada mu je bilo nepunih devet godina. Međutim, ovaj veliki umjetnik svoje teško djetinjstvo nikada nije posmatrao kao tragediju, a spas je pronašao u muzici.
Od 1946. do 1954. godine učio je pjevanje kod Zdenke Zikove, poznate operske pjevačice i pedagoga. Zahvaljujući izuzetnom talentu, ali i velikom radu i posvećenosti veoma brzo je postao nadaleko poznati operski bas i jedan od najvećih muzičkih umjetnika Jugoslavije.
Zahvaljujući prijateljstvu sa porodicom Dušana Trbojevića, istaknutog srpskog pijaniste i kompozitora, upoznaje se sa pjevanjem i koncertnim muziciranjem, a svoj operski debi je imao godine 1946, u beogradskom Narodnom pozorištu, ulogom tamničara u Pučinijevoj operi "Toska".
Miroslav je sam govorio da je u stvari naučio da pjeva, ne u školi, već na planini, pjevajući krajiške pjesme sa čuvenim krajiškim natpjevom. Stvorio je impresivnu galeriju likova od seljana i popova, preko sluga, provodadžija, trgovaca, boema, do kneževa i careva.
Njegov koncertni repertoar obuhvatao je preko 500 kompozicija autora svih epoha, i to solo pjesama, ciklusa pjesama, kantata i oratorijuma, čiji je veliki dio sačinjavalo premijerno izvođenje mnogih djela jugoslovenskih kompozitora.
Koncertna karijera Čangalovića trajala je preko 40 godina, održao je oko 3.000 koncerata na teritoriji bivše Jugoslavije i oko 160 koncerata širom svijeta. Nastupio je, između ostalog, u najprestižnijim dvoranama Londona, Pariza, Tokija, Moskve...
Svjetski muzički kritičari takmičili su se u hvalospjevima o njemu i njegovom glasu i poredili ga sa nekim od najvećih imena u istoriji opere.
Iako je pjevao u najpoznatijim operskim kućama širom svijeta, obožavao je da nastupa i pred običnim ljudima, u najmanjim i najzabačenijim mjestima širom bivše Jugoslavije.
Preminuo je u Beogradu 1999. godine, a urna sa njegovim posmrtnim ostacima prenijeta je 2012. u Aleju zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu.
Njegova izuzetna dostignuća nagrađivana je u raznim prilikama u zemlji i inostranstvu. Dva puta je nagrađen od strane Međunarodnog žirija kritike u Francuskoj kao najbolji pjevač sezone na Festivalskom teatru nacija u Parizu, 1959. (za ulogu Mefistofela) i 1961. (za ulogu Borisa Godunova). Takođ ga je francuska vlada odlikovala kao Chevalier de l'ordre des Arts et des Lettres, za doprinos promociji francuske kulture.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.