Razvoj ličnosti jedinke i njeno odrastanje je složen proces, u kojem ulogu imaju brojni faktori.
Pored pozitivnih uzora koje dijete može da ima, u nekim slučajevima poželjan razvoj djeteta može da bude ometen nepovoljnim uticajima, koji mahom dolaze iz spoljašnje sredine. U takve uticaje prvenstveno spadaju adverzivna iskustva iz djetinjstva.
Adverzivna iskustva iz djetinjstva predstavljaju brojne nepovoljne događaje, uključujući i sve vrste zlostavljanja i zanemarivanja, koje djeca mogu da dožive u toku svog odrastanja. Tu, dakle, spadaju: emocionalno, fizičko i seksualno zlostavljanje, emocionalno i fizičko zanemarivanje, porodično nasilje, smrt osobe bliske djetetu, zloupotreba supstanci od strane roditelja ili drugih osoba emocionalno bliskih djetetu, istorija duševnih bolesti u porodici, boravak nekog člana porodice u zatvoru i sl. Zaista je širok spektar pojava koje pripadaju pojmu adverzivna iskustva. Procjenjuje se da između 38 i 53% svjetske populacije doživi bar dva adverzivna iskustva u toku ranog djetinjstva.
Adverzivna iskustva nisu ograničena na jedno geografsko područje, javljaju se u svim dijelovima svijeta. Rijetko se javljaju zasebno - obično je više adverzivnih iskustava udruženo, što posljedice koje sa sobom nose čine još težima. Smatra se da je zloupotreba supstanci najčešće adverzivno iskustvo koje se javlja u nekoj porodičnoj sredini, ali ovo ne mora da važi u svim slučajevima.
Psihološka istraživanja dosljedno pokazuju da adverzivna iskustva imaju brojne negativne efekte, koji uključuju: slabije fizičko zdravlje, usvajanje nasilnih obrazaca ponašanja, češće pokušaje samoubistva, veću depresivnost i anksioznost, veću sklonost ka kriminalnim ponašanjima, poremećaje spavanja i ishrane i dr. Nije neophodno da neka osoba bude direktno žrtva nekog oblika zlostavljanja ili zanemarivanja pa da se kod nje pojave ove negativne posljedice. Nekad je dovoljno da osoba bude svjedok nasilja, zbog čega može biti podložnija razvoju nekih od gorenavedenih smetnji. Bitno je naglasiti da nekad i samo jedno adverzivno iskustvo, koje ne mora kontinuirano da traje (npr. samo jedan čin seksualnog nasilja) može da dovede do brojnih problema u kasnijem ponašanju i funkcionisanju osobe.
Kada je riječ o osobama kod kojih postoji veći rizik od doživljavanja adevrzivnih iskustava, u tu grupu najprije spadaju tzv. temperamentna djeca, koja se teško vaspitavaju. Ovakva djeca često ne slušaju roditelje, ne poštuju pravila koja im se nameću, zbog čega su u većem riziku od doživljavanja nekog oblika adverzivnog iskustva (u prvom redu fizičkog kažnjavanja i zlostavljanja). Muška djeca češće doživljavaju fizičko zlostavljanje, dok su ženska djeca češće žrtve seksualnog zlostavljanja. U rizičnu grupu spadaju i djeca vrlo niskog socioekonomskog statusa, koja žive u siromaštvu i mogu biti fizički zanemarena. Takođe, djeca koja nemaju širok krug prijatelja su u većem riziku da dožive neko adverzivno iskustvo, kao i da se teže oporave od njegovih posljedica.
Adverzivna iskustva je teško ispitivati, jer ljudi često ili nisu svjesni da je to što su doživjeli loše i nepovoljno, ili zato što ne žele sebi (i drugima) da priznaju da su žrtve nekog oblika zlostavljanja ili zanemarivanja. Prvi korak u tretmanu negativnih posljedica adverzivnih iskustava je osvješćivanje onog negativnog što je osoba doživjela, a tu je psihoterapija ključna i nezaobilazna. Edukovanje šire javnosti i roditelja o ovim temama, kao i pružanje socijalne podrške žrtvama su vrlo važne u ublažavanju negativnih posljedica koje mogu ostaviti nepovoljna rana iskustva. Važno je naglasiti da mi nismo krivi za ono što smo doživjeli, ali na nama leži odgovornost u pogledu rada na sebi i podizanju svijesti o svim vrstama zlostavljanja i zanemarivanja.
Ostale tekstove iz psihologije, koji su nastali u saradnji Laboratorije za eksperimentalnu psihologiju i Nezavisnih novina, možete naći na sajtu Laboratorije.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.