GRADIŠKA – Svetu arhijerejsku liturgiju u manastiru Karanovac, u Gornjim Kijevcima pod Kozarom, čija obnova je u toku, poslije nekoliko vijekova od njegovog razranja, služio je danas vladika banjalučki Jefrem uz sasluženje brojnog sveštenstva.
To je veliki dan za cijelo Potkozarje, za Republiku Srpsku i cijeli srpski narod, smatraju vjernici koji su dočekali vladiku Jefrema i došli da, prvi put, u zimskoj crkvi, prisustvuju liturgiji.
Arheološko istraživanje ovog lokaliteta počelo je 2004. godine, kada je Zavičajni muzej iz Gradiške odlučio da pokrene obimne poslove i utvrdi nove činjenice o postojanju i životu manastira.
Ovdje su prve bogomolje izgrađene prije dva milenijuma, a svjedoče o nastanku i razvoju srpske istorije i kulturne baštine.
Na lokalitetu manastirišta, pronađeni su ostaci srednjovekovnog manastira iz 13. vijeka i perioda Stefana Dragutina iz loze Nemanjića. Iskopavanjima ovdje su pronađeni mnogi predmeti koji dokazuju aktivan vjerski život.
To su srebrne naušnice, rimski novčići, fibula (kopča) od bronze, rimska narukvica od staklene paste, pojasna kopča od gvožđa, ekseri od gvožđa, te velika količina rimske i srednjovjekovne keremike.
"U unutrašnjosti manastirske crkve istražen je drugi sloj sahranjivanja, pronađen veći broj djelimično uništenih skeleta postavljenih karakteristično za hrišćanski način sahranjivanja. Tokom istraživanja manastirske crkve u oltarskom dijelu pronađen je veliki broj rimske keramike, pa se može pretpostaviti da je ovaj objekat korišten kao kasnoantička, odnosno ranohrišćanska bazilika", kaže arheolog Bojan Vujinović.
Manastir, kojeg su porušili Turci, prvobitno je sagrađen kao jednobrodna sakralna građevina pravougaone osnove sa polukružnom apsidom na istoku, kojoj je kasnije dograđena priprata na zapadu. Građena je od kozaračkog kamena, povezanim krečnim malterom, te krovom od drvenih dasaka, takozvane šindre.
U ovom pravoslavnom srednjovjekovnom manastiru pronađen je najstariji i najzapadniji ćirilični natpis iz 1301. godine, kada se pominje pop manastira Lomnice, koji vrši službu u manastirskoj crkvi u Kijevcima.
Unutar ovog manastira pronađene su i freske, koje se sa sigurnošću mogu dovesti u vezu sa srpsko-vizantijskim stilom, te se lako mogu prepoznati po bjeličatim krugovima na draperijama sveštenika, koji imitiraju bisere.
Na ovom lokalitetu pronađena je i nekropola, sa velikim brojem mramora na kojima susrećemo glagoljične natpise. Jedan od njih, sa glagoljičnim natpisom, sa muškim imenom u dativu – Radinu, dovodi se u vezu sa periodom od 11. do 12. vijeka, te i ako iz relativno kasnog vremena, ide u prilog ćirilo-metodskoj tradiciji.
Manastirska crkva korištena je u kasnom srednjem vijeku, u periodu od 13. do sredine 16. vijeka. Završetak obnove kompleksa, na mjestu koje svjedoči o nastanku i razvoju srpske istorije i kulturne baštine, planiran je do kraja 2025. godine.
Dva milenijuma kulturne baštine
Potpuno je sigurno, smatra arheolog Bojan Vujinović, da je manastirska crkva korištena u kasnom srednjem vijeku, u periodu od 13. do sredine 16. vijeka. Još jedan zanimljiv natpis iz druge polovine 14. vijeka, "to jeste Mileta Stojić", pronađen ovdje, navodi na zaključak da je ispod nadgrobne ploče sahranjen dječak sa jasnim imenom i prezimenom.
"To je zapravo najstarije poznato ime i prezime iz Potkozaraja, koje sa sigurnošću možemo potvrditi, a zanimljivo je da i danas na ovom terenu ima Stojića i Stojnića", podsjeća Vujinović. Ovaj arheološki lokalitet zanimljiv je svakako jer se na njemu mogu sagledati najmanje dva milenijuma kulturne baštine.
Tu je pored srednjovjekovnog manastira i nekropole pronađena rimsko poljoprivredno imanje, vila rustika iz vremena od prvog do četvrtog vijeka, te dvije crkve brvnare iz turskog perioda, iz vremena druge polovine 16. i 19. vijeka.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, kao i na X nalogu.
